İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) olarak işleme başlayan borsa, 2013 yılında değişen Sermaye Piyasası Kanunu ile farklı bir yapıya büründü ve son yıllarda gelişen teknolojisi ve birçok yeni enstrümanla gelişimini sürdürdü.
Resmi olarak Aralık 1985’te açılan İMKB, 3 Ocak 1986’da 19 hisse senedi ile Cağaloğlu’ndaki binasında işleme başladı.
1987’de daha önce haftalık olarak hesaplanan borsa endeksleri günlük hesaplanmaya başlandı. 1993’te ise 50 şirketle bilgisayarlı alım-satım işlemine geçildi. İMKB, 1993 yılının sonlarında ABD Menkul Kıymetler ve Borsalar Federasyonu tarafından “kabul görmüş menkul kıymetler borsası” olarak tanımlandı. Bu ünvanı alan gelişmekte olan borsalar arasında İMKB üçüncü oldu.
1996’da Uluslararası Pazar bünyesinde Uluslararası Tahvil ve Bono Piyasası’nın kurulmasının ardından 1997’de bu piyasada Hazine tarafından yurt dışında satılmak üzere çıkarılan 40 adet uluslararası tahvilin kota alınmasıyla işlemlere başlandı. Böylece Hazine’nin yurt dışı finansmana erişimi için farklı bir kanal açılmış oldu.
KIRGIZ VE BAKÜ BORSALARINA ORTAK OLDU
İMKB, 2000 yılında, Kırgız Borsası’nın sermayesine yüzde 27,4 iştirak oranı ile, Bakü Borsası’na da yüzde 5,26 iştirak ile ortak oldu.
2004’te katılma belgelerinin organize ve şeffaf bir piyasada işlem görmesini sağlamak amacıyla Borsa Yatırım Fonu Pazarı kuruldu ve takip eden yıl Hisse Senetleri Piyasası Fon Pazarı’nda Borsa Yatırım Fonları işlem görmeye başladı.
2007’de Hisse Senetleri Piyasası’nda açılış seansı uygulamasına başlanırken, yıl sonuna doğru seans kapanış saati 17.00’ye uzatıldı. Mayıs 2009’da Kamuyu Aydınlatma Platformu (KAP) devreye alınarak piyasanın şeffaf ve zamanında aydınlatılması için önemli bir adım atıldı.
Yapılandırılmış ürünler sınıfında yer alan ve menkul kıymetleştirilmiş opsiyon özelliklerini taşıyan ürün anlamına gelen varantlar, 2010’da borsada işlem görmeye başladı.
2011’de Bankalararası Repo-Ters Repo Pazarı’nın kurulmasıyla bankaların kendi aralarında likidite problemlerini halledebilmesinin önü açıldı. 2012’de İMKB bünyesinde faaliyete geçen Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası’nda (VİOP), 2019’da işlem hacmi ortalama 5 milyar lirayı, 2023’te ise 90 milyar lirayı aştı.
VARLIK FİYATLAMADA TLREF KULLANILMAYA BAŞLADI
İMKB, 5 Nisan 2013’te özel hukuk hükümlerine göre çalışan bir işletme olan Borsa İstanbul AŞ’ye dönüştü. Endeks adlarında yer alan “İMKB” kısaltması, “BIST” olarak değiştirildi.
Aynı yıl pay piyasası birinci seansı başlangıcı 15 dakika öne çekilerek saat 09.15’e alındı. VİOP’ta 2014’te Dolar/TL Opsiyon Sözleşmeleri işleme açıldı.
30 Kasım 2015’te Borsa İstanbul ile Nasdaq arasındaki ortaklık kapsamında geliştirilen BISTECH’in ilk fazı devreye alındı. BISTECH olarak adlandırılan iki aşamadan oluşan Teknoloji ile Dönüşüm Programı’nın ilk aşamasında Borsa İstanbul, 22 yıldır uyguladığı iki seans uygulamasından tek seans uygulamasına geçti.
Borsa İstanbul AŞ ve bağlı ortaklığı İstanbul Takas ve Saklama Bankası AŞ, Swap Piyasası kurulmasına ilişkin yapılan çalışmaları Eylül 2018’de tamamladı. Borsa düzenlemeleri uyarınca işlem yapma yetkisi verilmiş bankalar ve TCMB’nin işlem gerçekleştirebildiği Swap Piyasası’nda, 2019’da TL-dolar ve TL-euro işlemleri günlük 3 milyar doları bulan işlem hacmine ulaştı.
Borsa İstanbul, 17 Haziran 2019’da finansal türev ürünlerde, borçlanma araçlarında ve çeşitli finansal sözleşmelerde değişken faiz göstergesi olarak TLREF Türk Lirası Gecelik Referans Faiz Oranı’nı hesaplamaya ve yayınlamaya başladı. Türk Lirası kısa vadeli referans faiz oranı ihtiyacını karşılamaya yönelik olarak oluşturulan TLREF’in, dayanak varlık veya karşılaştırma ölçütü olarak kullanılması da amaçlanıyor.
4 Ekim 2019’dan itibaren Borsa İstanbul’da dünya borsaları ile uyum sağlanması ve etkileşimin artırılması amacıyla 10.00 ila 18.00 saatlerinde kesintisiz sürekli işlem yöntemine geçiş yapıldı. Buna göre, pay piyasasında sürekli işlem yöntemi ile işlem gören kıymetlerde 13.00 ila 14.00 saatleri arasında uygulanan “gün ortası tek fiyat” ve gün ortası “ara” bölümleri kaldırıldı.
GETİRİ ORANI HESAPLANMAYA BAŞLANDI
2019’un son günlerinde ise Türkiye Varlık Fonu, Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası’na (EBRD) ait yüzde 10’luk payı satın alarak Borsa İstanbul’daki ortaklık oranını yüzde 90,6’ya çıkarttı. Son durumda, Borsa İstanbul’un diğer ortakları ise yüzde 1,3 ile Türkiye Sermaye Piyasaları Birliği (TSPB), yüzde 2,27 ile Borsa İstanbul AŞ ve yüzde 5,83 ile “diğer” adı altında aracı kurumlar, bankalar, kıymetli maden ve döviz şirketleri ile diğer şirketler oldu.
2022’de Sürdürülebilirlik 25 endeksi, Katılım Temettü endeksi ve Türk lirası kısa vadeli referans getiri oranı ihtiyacını karşılamaya yönelik olarak oluşturulan TLREFK Türk Lirası Gecelik Katılım Referans Getiri Oranı hesaplanmaya başlandı.
VİOP’un açılış ve kapanış saatlerinde ise değişikliğe gidildi. Buna göre, VİOP’ta 6 Mayıs 2022’den itibaren saat 09.20-09.25 arasında emir toplama ve saat 09.25-09.30 arasında eşleştirme yapılarak açılıştaki oynaklıkların önüne geçmek adına adım atıldı. VİOP’ta daha önce pay vadeli sözleşmelerde 18.10 olan kapanış saati de 18.15’e çekildi.
Borsa İstanbul’da emtia sertifikaları, pay piyasalarında işleme açılırken, 21 Kasım 2022’de 0,01 gram altının pay piyasalarında alınıp satılmasını sağlayan altın sertifikaları “ALTINS1” koduyla borsaya kote edildi.
BORSA İSTANBUL’DA GEÇEN YIL HALKA ARZLAR HIZLA DEVAM ETTİ
Borsa İstanbul’da 2023’te 54 şirket halka arz edilerek borsada işlem gören şirket sayısı yıldız pazarda 259, ana pazarda 221 ve alt pazarda 32 olmak üzere toplamda 512’ye çıktı.
Geçen yıl, 6 Şubat’ta yaşanan Kahramanmaraş merkezli depremlerin ardından Borsa İstanbul, Pay Piyasası ile VİOP bünyesindeki pay ve pay endeksi türev pazarlarının 5 iş günü kapatılmasına ve 8 Şubat’ta gerçekleştirilen işlemlerin iptaline karar verdi.
Borsa İstanbul’un, Avrupa Birliği (AB) sermaye piyasaları düzenleyici otoritesi olan ESMA (European Securities and Markets Authority) tarafından MiFID II (Markets in Financial Instruments Directive II) ve MiFIR (Markets in Financial Instruments Regulation) hükümleri çerçevesinde oluşturulan işlem sonrası şeffaflık koşullarını sağlayan pazar yeri olarak mevcut “olumlu” statüsü yapılan güncellemede teyit edildi.
“BIST Geri Alım Endeksi” ve “BIST Temettü 25 Ağırlık Sınırlamalı 10” adlı iki yeni endeksin de 15 Ağustos itibarıyla hesaplanmaya başlanacağına karar veren Borsa İstanbul, büyümek için ihtiyaç duydukları finansmanı öz kaynakla sağlamak isteyen şirketlerin, sadece nitelikli ve kurumsal yatırımcılara sermaye artırımı yoluyla pay ihraç ederek kaynak temin etmelerini sağlamak ve söz konusu payların Borsa İstanbul Pay Piyasası’nda işlem görebilmesi amacıyla Girişim Sermayesi Pazarı (GSP) oluşturulduğunu bildirdi.
Borsa İstanbul, pay piyasasında fiyat adımı ve kotasyon yayılma aralıkları düzenlemeleri ile borsa yatırım fonlarında açılış seansı uygulanmasına yönelik değişikliğe gidildiğini duyururken, yapılan değişikliğe göre, borsa yatırım fonu işlem sıralarının seans akışı içerisine 09.40-09.56 arası emir toplama ve 09.56-10.00 saatleri arasında eşleştirme seanslarından oluşan bir açılış seansının ilave edildi de belirtildi.
Borsa İstanbul’un 150. Kuruluş Yıl Dönümünün kutlandığı 22 Aralık’ta, 1 Kasım 2023 tarihinden itibaren Borsa İstanbul’da işlem gören 500 payın “BIST 500 Endeksi” kapsamında hesaplanmaya başlamasına karar verildiği duyuruldu.
